Sarajevo

23 - 25 juli 2023

Belegeringen lijken iets uit een ver verleden. Met je leger een stad omsingelen en wachten tot de uitgehongerde bewoners zich overgeven, dat is iets uit de barbaarse middeleeuwen, toch?! In Sarajevo weten ze beter.

De hoofdstad van Bosnië heeft namelijk de dubieuze eer de langste belegering uit de moderne geschiedenis te hebben doorstaan. Bijna vier jaar lang, van 1992-1995, werd Sarajevo in een wurggreep gehouden door de Bosnische Serviërs die de heuvels rondom de stad bezet hielden. Dat is even lang als de beruchte belegeringen van Leningrad en Stalingrad tijdens de Tweede Wereldoorlog samen. Dagelijks schoten die Bosnische Serviërs granaten af op de stad - gemiddeld 329 per dag, zo is later berekend. (Voor dergelijk geweld is het woord ‘urbicide’ bedacht, stadsmoord.) Tegelijkertijd zorgden sluipschutters voor dood en verderf in de straten. Toen de belegering eindelijk werd opgeheven, waren er 14.000 doden gevallen en lag Sarajevo in puin.

Ongelofelijk genoeg is er van dat alles weinig meer te merken. De stad is volledig herbouwd, sommige monumenten zoals het Raadhuis zelfs met de authentieke materialen, en het bazaarachtige centrum is druk en toeristisch. Maar wat er wel nog aan herinnert, zijn de talloze oorlogsmusea. En ook op een andere manier is Sarajevo veranderd, namelijk in de bevolkingssamenstelling. Ooit werd dit het ‘Jeruzalem van de Balkan’ genoemd vanwege alle religieuze groepen - moslims, orthodoxe christenen, katholieken, joden - die hier vreedzaam samenwoonden. Maar de joden verdwenen natuurlijk in de Tweede Wereldoorlog en in de Bosnische oorlog volgden de christenen (Serviërs) en de katholieken (Kroaten) en dus bleven alleen de moslims over die nu 96% van de bevolking uitmaken. En dat is te merken! Overal minaretten, Turkse koffie en döner, Arabische teksten, vrouwen met hoofddoeken of helemaal gesluierd en zelfs terrassen met waterpijpen. Allemaal een overblijfsel van de vier eeuwen (ca. 1480-1880) dat Bosnië deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk.

We beginnen ons bezoek met het eten van taart, daar staat Bosnië namelijk bekend om. Daarna gaan we naar een museum met de simpele naam ‘11-7-1995’. Het is een datum die waarschijnlijk niet meteen een bel doet rinkelen, maar hier in Bosnië geldt het als een tragische dag die in de nationale ziel gekerfd staat: op die dag vielen de Bosnische Serviërs onder aanvoering van generaal Mladic de zogenaamde ‘safe haven’ Srebenica binnen en voerden onder toeziend oog van de machteloze Nederlandse VN-soldaten van Dutchbat alle mannelijke moslims af en vermoordden die, 8000 in totaal. Het was de culminatie van hun politiek van 'etnisch schoonmaken'... Het museum is gevestigd op de bovenverdieping van een oud koopmanshuis en toont foto’s, films en getuigenissen van de gebeurtenissen. De collectie is zeer aangrijpend; bij de eerste enorme foto van een doodshoofd haakt Wende af en gaat op een bankje zitten, spelletje spelend op haar telefoon. Overigens ligt Srebenica zelf zo’n twee uur van Sarajevo vandaan, maar helaas past dat niet in ons reisplan. Voor zover we dat hebben.

Even tussendoor: de Bosnische Oorlog…eh…wie, wat waar? Het voormalig Joegoslavië was een federatie van verschillende deelrepublieken die op zich, volgens de grondwet, het recht hadden zich af te scheiden; maar toen in 1990 sommigen van hen dat ook echt wilden gaan doen, Slovenië en Kroatië voorop, stuurde president Milosevic van Servië het Joegoslavische leger erop af om de gebieden waar Serviërs woonden in te lijven zodat er een Groot-Servisch Rijk zou ontstaan. In Bosnië leidde dat tot strijd tussen de Bosnische Serviërs enerzijds en de Bosnische Moslims en Bosnische Kroaten anderzijds. Mede door halfslachtig ingrijpen van de Verenigde Naties (“UN=United Nothing” was een slogan hier) ontstond er een jarenlange patstelling, tot er één granaat teveel viel op een drukke markt in Sarajevo (37 doden) en toenmalig president Clinton het welletjes vond. Hij zorgde dat de NAVO overging tot bombardementen en bracht vervolgens de partijen bij elkaar op een legerbasis in Dayton, Ohio waar een vredesakkoord werd gesloten. Bosnië werd verdeeld in 2 republieken: de Republika Srpska waar hoofdzakelijk Serviërs wonen en de Federatie Bosnië en Herzegovina waar hoofdzakelijk Moslims en Kroaten wonen. Die twee samen vormen nu Bosnië. Het multiculturele land van weleer is dus etnisch opgedeeld, met garantie tot de deur als je het mij vraagt.

Enfin. Weer terug op straat lopen we naar een parkje en eten daar een broodje, belaagd door een hordes duiven. Later vullen we onze waterfles bij een fontein, dat kan hier, zuiver drinkwater komt rechtstreeks uit de grond. Het is zinderend heet vandaag. Moeilijk voor te stellen dat in deze stad ooit Olympische Winterspelen zijn gehouden – en toch is dat gebeurd, in 1984. De sportfaciliteiten lagen verspreid over de heuvels rondom de stad waar acht jaar later de Bosnische Serviërs hun dodelijke geschut plaatsten. 

We nemen het kabelbaantje omhoog naar de 1164 meter hoge Trebevic-heuvel. Attractie hier, behalve het weidse uitzicht over Sarajevo, is de voormalige bobsleebaan waar je overheen kunt lopen. Onze Lonely Planet zegt daar fraai over: “the wreck of the Olympic Bobsled track (is) seemingly held together by layers of graffiti”. Waarvan akte.

Heet en bezweet verlaten we tegen vijven het centrum en rijden naar een groot zwembad in voorstadje Ilidza waar ook onze camping zich bevindt. Het zou tot tien uur ’s avonds open moeten zijn, maar om acht uur worden we al uit het water gesommeerd door badmeesters met fluitjes. Maar we zijn genoeg opgefrist. Naast het zwembad blijkt een hele uitgaanswijk te zijn met een sterk Arabisch karakter en daar eten we bij een Turks restaurant. Ook het vliegveld van Sarajevo ligt hier in deze wijk, getuige de vliegtuigen die voortdurend over onze hoofden scheren.

De volgende ochtend rijden we naar dat vliegveld, nou ja, niet helemaal: we rijden naar de geheime tunnel die destijds, tijdens de belegering van Sarajevo, onder de startbaan door liep. ‘Tunnel of hope’ werd deze genoemd en tegenwoordig is het een museum. Van de oorspronkelijke 800 meter lange tunnel is nog 25 meter over. Vanuit het vrije Bosnië werden via deze weg voorraden, wapens en soldaten naar Sarajevo gesmokkeld, en gewonden afgevoerd. Het is een sterk staaltje van de menselijke moed en inventiviteit die in elke oorlog de kop opsteekt, tegen alle verdrukking in. 

 

Tot zover Sarajevo. We gaan verder naar het zuiden.